រឿងរ៉ាវជីវិតរបស់លោក ឆន ចយ គឺជាកញ្ចក់ឆ្លុះបញ្ចាំងពីជីវិតរបស់ប្រជាជនកម្ពុជាដែលបានឆ្លងកាត់របបប្រល័យពូជសាសន៍ដ៏ខ្មៅងងឹត និងបានបន្តរស់នៅដោយស្មារតីរឹងមាំ និងពោរពេញដោយក្តីស្នេហាជាតិ។ ពីកុមារភាពដែលត្រូវបានបំបែកចេញពីគ្រួសារក្នុងរបបខ្មែរក្រហម រហូតដល់ការក្លាយជាទាហានការពារជាតិ លោកបានលះបង់គ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីជាតិមាតុភូមិ។

ឆន ចយ[1] ជាជនជាតិខ្មែរ បានចាប់កំណើតនៅឆ្នាំ១៩៦៨។ ចយ មានឪពុកឈ្មោះ ខៀវ ឆន រីឯម្ដាយ ចយ មិនបានចាំឈ្មោះរបស់គាត់ឡើយ។ ចយ ជាកូនទី២ ក្នុងចំណោមបងប្អូន ៥នាក់ (ស្រី៣នាក់ និងប្រុស២នាក់)។ ចយ មានស្រុកកំណើត និងបច្ចុប្បន្នរស់នៅក្នុងភូមិកោះព្នៅ ឃុំអូរស្វាយ ស្រុកបុរីអូរស្វាយសែនជ័យ ខេត្តស្ទឹងត្រែង។ ក្នុងជីវិតគ្រួសារ ចយ មានភរិយាឈ្មោះ សារី ធី និងមានបុត្រាបុត្រីសរុបចំនួន ៨នាក់ (ស្រី៥នាក់ និងប្រុស៣នាក់)។ ការសិក្សារបស់ចយ មានកម្រិត ដោយនៅមុនសម័យខ្មែរក្រហម លោកបានរៀននៅក្រោមដើមឈើត្រឹមតែស្គាល់តួអក្សរ និងស្រះប៉ុណ្ណោះ។ ក្រោយពីថ្ងៃរំដោះ ៧ មករា ឆ្នាំ១៩៧៩ ទើប ចយ មានឱកាសបានចូលរៀនសូត្រឡើងវិញរហូតដល់ថ្នាក់ទី៣ ដែលធ្វើឲ្យគាត់អាចអាន និងសរសេរអក្សរបានខ្លះៗ។

ក្នុងវ័យជាកុមារ ចយ ត្រូវបានអង្គការចាត់តាំងឲ្យធ្វើការងារយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ ពេលថ្ងៃ ចយ ត្រូវឃ្វាលក្របី និងរែកជី។ ក្រោយពីបរិភោគអាហារពេលល្ងាចរួច ចយ ត្រូវបន្តទៅរែកដី ធ្វើទំនប់ រហូតដល់យប់ ទើបបានសម្រាក។ មិនទាន់ទាំងបានសម្រាកស្រួលផង នៅម៉ោង៣ទៀបភ្លឺ ចយ ត្រូវក្រោកគោរពទង់ជាតិ រួចបន្តទៅធ្វើការរៀងៗខ្លួន។ គ្រួសារត្រូវបានបំបែកបំបាក់ ឪពុកម្តាយបងប្អូនគ្មានឱកាសបានជួបជុំគ្នាឡើយ ម្នាក់ៗធ្វើការតាមកងផ្សេងៗគ្នា។

ការរស់នៅពោរពេញដោយការលំបាក។ ការហូបចុកគឺតាមរបបកំណត់យ៉ាងតឹងរ៉ឹងបំផុត។ ក្នុងនាមជាកុមារ ចយ ត្រូវហូបរបប «៤៥» ខណៈដែលពលកម្មពេញកម្លាំងទទួលបានរបប «៦០»។ ការហូបចុកត្រូវតែគោរពពេលវេលា បើទៅមិនទាន់គេទេ អង្គការនឹងកាត់របបរហូតដល់ត្រឹម «២៥» ជាការដាក់ពិន័យ។ សូម្បីតែដំឡូងដែលដាំដោយខ្លួនឯង ក៏ត្រូវសុំការអនុញ្ញាតពីអង្គការជាមុនសិនដែរ បើមិនដូច្នោះទេ នឹងត្រូវចោទប្រកាន់ថាជា «ក្បត់អង្គការ» ហើយត្រូវគេយកទៅ «រៀនសូត្រ» ដែលមានន័យថាយកទៅសម្លាប់។ ក្នុងពេលសម្រាកដ៏ខ្លី គ្មាននរណាម្នាក់ហ៊ាននិយាយស្តីថា «ហត់» ឡើយ មានតែពាក្យសរសើរអង្គការ និងប្តេជ្ញាថា «ត្រូវខិតខំធ្វើការឲ្យអង្គការធ្វើយ៉ាងណាឲ្យបានក្នុងមួយហិកតា ៣តោន»។ លោកបានឃើញផ្ទាល់ភ្នែកនូវការចាប់ខ្លួនប្រជាជន ដែលក្រោយមកមិនដែលឃើញត្រឡប់មកវិញឡើយ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ឪពុករបស់លោកក៏ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាប់ខ្លួនយកទៅសម្លាប់ ដែលលោកបានត្រឹមតែនឹកក្នុងចិត្តតែម្នាក់ឯង។

ដើម្បីរស់ ចយ ត្រូវរៀនឆ្លើយសំណួរដ៏គ្រោះថ្នាក់ពីសំណាក់កម្មាភិបាលខ្មែរក្រហម។ ពេលមួយ ចយ ត្រូវបានសួរដេញដោលអំពីឪពុកដែលបាត់ខ្លួន។ ដោយ ចយ បានឆ្លើយថា៖ «ខ្ញុំមិនមានពេលនឹកនោះទេ មានតែពេលបម្រើអង្គការឲ្យរីកចម្រើន… បើសិនជាគាត់ក្បត់អង្គការនេះជារឿងរបស់គាត់ទេ ទុកក៏មិនចំណេញ ដកចេញក៏មិនខាតដែរ!»។

ចម្លើយនេះបានធ្វើឲ្យ ចយ គេចផុតពីគ្រោះថ្នាក់។ ក្រោយថ្ងៃរំដោះ ៧ មករា ឆ្នាំ១៩៧៩ ចយ បានវិលត្រឡប់មកកាន់ភូមិកំណើតវិញ។ នៅឆ្នាំ១៩៨៧ ចយ បានស្ម័គ្រចិត្តចូលបម្រើក្នុងជួរកងទ័ព ដើម្បីការពារមាតុភូមិក្នុងសម័យសង្គ្រាមរវាងខ្មែរ និងខ្មែរ។ ចយ បានបម្រើជាតិរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៣ ទើបបានឈប់។

បច្ចុប្បន្នទោះបីជាអាយុច្រើន និងមានបញ្ហាសុខភាព ធ្លាប់មានជំងឺគ្រុនឈាម ក៏ដោយ ក៏ស្មារតីស្នេហាជាតិរបស់ចយ  នៅតែឆេះសន្ធោសន្ធៅ។ នៅពេលដែល ចយ ទទួលបានដំណឹងអំពីការឈ្លានពានទឹកដីពីសំណាក់ប្រទេសថៃ លោកមានចិត្តអង់អាចជាខ្លាំង។ ចយ ដេកមិនលក់ នៅពេលនឹកឃើញដល់អតីតកាលជាទាហាន។ ចយ បានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា៖ «ទោះជាខ្ញុំមានអាយុរៀងចាស់ក៏ដោយ បើសិនជាជាតិត្រូវការ ខ្ញុំនឹងទៅ ព្រោះខ្ញុំធ្លាប់ធ្វើហើយខ្ញុំមិនខ្លាចទេ សុខចិត្តស្លាប់ដើម្បីជាតិ»។ បច្ចុប្បន្ន អ្វីដែល ចយ អាចធ្វើបានគឺការបួងសួងឲ្យកងទ័ពទាំងជួរមុខ និងជួរក្រោយ មានសុវត្ថិភាព ព្រមទាំងតាមដានព័ត៌មានពីសភាពការណ៍នៅតាមព្រំដែន៕

អត្ថបទដោយ ស្រេង លីដា

---

[1] បទសម្ភាសន៍ «ប្រវត្តិសាស្រ្តផ្ទាល់មាត់៖ បទពិសោធន៍អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម» ជាមួយ ឆន ចយ អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមនៅស្រុកបុរីអូរស្វាយ-សែនជ័យ ខេត្តស្ទឹងត្រែង ឆ្នាំ២០២៥,សម្ភាសដោយ ស្រេង លីដា បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។